Koronawirus – zmiany w upadłości konsumenckiej

W dniu 23 marca 2020 r.  weszły w życie przepisy ustawy z dnia 30 sierpnia 2019 r. o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r., poz. 1802). Choć wejście w życie powoływanej nowelizacji pokrywa się czasowo z systematycznym wprowadzaniem nowych rozwiązań prawnych związanych ze stanem zagrożenia epidemiologicznego, to nastąpiło to niejako niezamierzenie. Nie uchybia to jednakże doniosłości zmian wprowadzonych powołaną ustawą nowelizującą, istotnych w szczególności przez wzgląd na aktualną sytuację gospodarczo – ekonomiczną. Nie ulega bowiem wątpliwości, że epidemia koronawirusa niesie za sobą paraliż wielu sektorów gospodarki w kraju. Wiele podmiotów znajdzie się w niekorzystnej sytuacji finansowej, duża część z nich będzie zatem zmuszona do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Powołana ustawa nowelizująca wprowadza istotne zmiany przekształcające model upadłości konsumenckiej, a ponadto zrównuje sytuację konsumentów i osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, co bez wątpienia stanowi istotne novum. Nowelizacja zakłada także odstąpienie od badania przez sąd ewentualnego zawinienia dłużnika w doprowadzeniu lub pogłębieniu stanu niewypłacalności. Na etapie ogłaszania upadłości. Przesłaną warunkującą ogłoszenie upadłości będzie powstanie stanu niewypłacalności, a ewentualne zawinienie dłużnika nie będzie uniemożliwiało ogłoszenia upadłości. Założeniami ustawy nowelizującej jest również usprawnienie i przyspieszenie ogłaszania upadłości. 

Upadłość konsumencka – kogo dotyczy.

W okresie poprzedzającym wejście w życie ustawy nowelizującej z dobrodziejstw upadłości konsumenckiej skorzystać mogły jedynie osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej. Ustawa nowelizująca ma zatem szczególnie istotne znaczenie dla drobnych przedsiębiorców, czyli osób fizycznych prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą, ponieważ umożliwia im ogłoszenie upadłości konsumenckiej i powoduje, że nie będą oni już dłużej traktowani na równi ze spółkami prawa handlowego.

Przyczyny powstania lub pogłębienia stanu niewypłacalności.

W myśl przepisu art. 491[4] § 1 Ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. prawo upadłościowe, w brzmieniu przed nowelizacją, przesłanką oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości było m.in. doprowadzenie do swej niewypłacalności lub istotne zwiększenie jej stopienia umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Po nowelizacji powoływany przepis został uchylony, w związku z czym przesłanka zawinienia pozostaje poza zakresem przedmiotowym postępowania o ogłoszenie upadłości. Dzięki omówionej zmianie z wnioskiem o ogłoszenie upadłości konsumenckiej będzie mogła wystąpić każda osoba znajdująca się w stanie niewypłacalności i to niezależnie od przyczyn, które rzeczony stan spowodowały.

Oddłużenie.

O ile umyślność lub rażące niedbalstwo po nowelizacji pozostają bez znaczenia dla samego ogłoszenia upadłości, o tyle kwestie te zyskują na znaczeniu przy ustalaniu planu spłaty. Trudniejsze stało się zatem osiągnięcie skutku w postaci oddłużenia.

Tym samym, po nowelizacji samo ogłoszenie upadłości będzie znaczenie łatwiejsze – wystarczy, że osoba dopełni stosownych wymagań formalnych. Trudniejsze będzie natomiast osiągnięcie skutku w postaci oddłużenia.

W stanie prawnym jaki obowiązywał przed wejściem w życie ustawy nowelizującej – na skutek ogłoszenia upadłości konsumenta następowało bowiem umorzenie jego długów, a sąd w sposób dość uznaniowy, biorąc pod uwagę możliwości zarobkowe upadłego, konieczność utrzymania upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu, w tym ich potrzeby mieszkaniowe, wysokość niezaspokojonych wierzytelności i realność ich zaspokojenia w przyszłości, wyznaczał plan spłaty na okres maksymalnie 36 miesięcy. 

W związku z nowelizacją Sąd jest obowiązany do poddania ocenie, czy okoliczności konkretnej sprawy uzasadniają umorzenie długów upadłego w całości. Do czynienia ustaleń w przedmiocie przyczyn powstałej niewypłacalności uprawniony jest syndyk. Wierzycielom upadłego przyznano kompetencje do zajęcia stanowiska na temat zachowania się dłużnika, w tym na temat winy w powstałym stanie niewypłacalności. Dopiero na podstawie opisanych ustaleń sąd poddaje aktualnie ocenie, czy dłużnik doprowadził do stanu niewypłacalności umyślnie, wskutek rażącego niedbalstwa czy też w sposób niezawiniony i w oparciu o tę ocenę podejmuje decyzję w przedmiocie umorzenia wierzytelności.

W przypadku stwierdzenia celowego doprowadzenia do niewypłacalności umorzenie wierzytelności staje się bezwzględnie niemożliwe. Dłużnik jest zatem w dalszym ciągu obowiązany do spłaty zaciągniętych zobowiązań, a wierzyciele mają otwartą drogę do ich dochodzenia i egzekwowania.

Na wypadek umyślnego doprowadzenia do niewypłacalności, bądź istotnego zwiększenia stopnia niewypłacalności umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa zostaje ustalony plan spłaty na okres nie krótszy niż 36 miesięcy i nie dłuższy niż lat siedem.

Jeżeli sąd dojdzie do przekonania, że do niewypłacalności doszło w braku winy dłużnika lub uzna, że jego odpowiedzialności nie jest rażąca, to dopiero wówczas jest władny do wyznaczenia planu spłaty w łagodniejszej formule. Wówczas zostaje ustalany plan spłaty na okres nieprzekraczający 36 miesięcy, którego dłużnik będzie obowiązany przestrzegać w celu umorzenia pozostałego zadłużenia.

Nadmienić warto, że nowelizacja uprawnia osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej do skorzystania z uproszczonego trybu ogłoszenia upadłości. Głównym założeniem postępowania uproszczonej formie jest ogłoszenie upadłości bez wyznaczania sędziego – komisarza. Nowe rozwiązanie jest przewidziane przede wszystkim dla takich sytuacji, kiedy w masie upadłości brak jest znaczącego majątku pozwalającego na zaspokojenie wierzycieli w drodze jego sprzedaży i wykonania planu podziału, jak również do spraw najprostszych, gdy nie przewiduje się powstania sporów dotyczących składu masy upadłości, wysokości zadłużenia, jego struktury lub trudności z likwidacją masy upadłości. 

Na zakończenie podkreślić trzeba, że choć zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości w dalszym ciągu należy rozpatrywać jako ostateczność, to w obliczu aktualnej sytuacji, dla wielu podmiotów skorzystanie z tej procedury może okazać się nieodzowne, aby zakończyć pewien trudny etap i zacząć od nowa. 

Podsumowując, aktualnie aby ogłosić upadłość konsumencką należy:

– być osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej (konsumentem) lub prowadzącą jednoosobową działalność gospodarczą;

– posiadać majątek, którego wartość jest w stanie pokryć koszty postępowania (w przypadku osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą);

– być niewypłacalnym;

– wystąpić ze stosownym wnioskiem do Sądu;

– uiścić opłatę od wniosku w kwocie 30 zł.

Mimo, że kwestie dotyczące zawinienia nie mają aktualnie znaczenia dla samego ogłoszenia upadłości, którego uzyskanie stało się po nowelizacji bardzo uproszczone, to nie należy bagatelizować ich doniosłości w kontekście oddłużenia. Okoliczności związane z epidemią koronawirusa i jego wpływu na sytuację finansową bez wątpienia nie pozostaną jednak bez znaczenia dla ustalenia przyczyn niewypłacalności ułatwiając uzasadnienie stanowiska przemawiającego za całkowitym umorzeniem zadłużenia. W tym zakresie warto więc być świadomym znaczących zmian wprowadzonych ustawą nowelizującą, a dotyczących ustaleń planu spłaty.